Κάθε μετανάστης έχει πολλές ιστορίες να πει. Είναι αυτή η καινούρια ματιά στα πράγματα, η επανεκκίνηση των εμπειριών του που δρομολογεί το ανανεωμένο του storytelling. Στα ημερολόγια αυτά θα ήθελα να πω μερικές τέτοιες: θα έγραφα για τον Roland από την Τασμανία και τον προδομένο του έρωτα, τον Alexis από τη Γαλλία που γεμίζει το σοκάκι του St Nicholas με την πιο παράξενη ηχώ, τη βουτιά του γιου μου στον Ατλαντικό στις 29 του Απρίλη, τους Pogues και τους απίθανους Lankum και τα λοιπά. Αυτήν τη φορά όμως θα καταχραστώ αυτόν τον χώρο για κάποιες σκέψεις κοινωνικού περιεχομένου, σ’ ένα κείμενο που έχει ως μόνο στόχο το να αναδείξει κάποιες ιδιαίτερες πτυχές των κοινωνικών συνιστωσών που συνεπιδρούν και συνδιαμορφώνουν αυτά τα ταλαιπωρημένα και περήφανα κουρέλια που ονομάζουμε πολιτισμούς.

Η 8η τροπολογία και η τυραννία των απολυτοτήτων

Ήρθε η ώρα και για την Ιρλανδία λοιπόν να απαλλαγεί από τον νόμο που απαγορεύει τις αμβλώσεις. Το δημοψήφισμα της 25ης Μαΐου είναι το κυρίαρχο θέμα που απασχολεί την τοπική κοινωνία, δημοψήφισμα στο οποίο οι πολίτες καλούνται να ψηφίσουν αν θέλουν να καταργηθεί η λεγόμενη 8η τροπολογία του ιρλανδικού συντάγματος –στην οποία ουσιαστικά κατοχυρώνεται το ισότιμο δικαίωμα ενός εμβρύου στη ζωή– ή όχι. Το δημοψήφισμα αυτό έρχεται να επισφραγίσει τους πολυετείς αγώνες πολλών ανθρώπων και φορέων, οι οποίοι βλέπουν τους κόπους τους να δικαιώνονται. Τα προγνωστικά μιλούν για άνετη επικράτηση του ΝΑΙ, και η Ιρλανδία ετοιμάζεται να αλλάξει σελίδα, αφήνοντας μόνο μικρά κράτη (Μάλτα, Λιχτενστάιν, Σαν Μαρίνο, Βατικανό…) να απαγορεύουν ακόμα τις εκτρώσεις. Οι καμπάνιες στους δρόμους είναι εκτεταμένες: οι συντηρητικοί, ενωμένοι όπως πάντα, έχουν σαν κυρίαρχο μότο το “ΟΧΙ – αγάπησε και τους δύο”. Οι υπέρμαχοι του ΝΑΙ, χωρισμένοι σε διάφορες ομάδες έχουν διάφορα σλόγκαν όπως “Μην αστυνομεύεις το σώμα μου”, “Εμπιστοσύνη”, “Συμπόνια” και τα λοιπά.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η επερχόμενη κατάργηση του νόμου αποτελεί έναν καθυστερημένο θρίαμβο του αυτονόητου των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Πώς μπορούσε να είναι αποδεκτό σε μια σύγχρονη, πραγματικά δυτική χώρα όπως η Ιρλανδία, οι γυναίκες να μην έχουν το δικαίωμα επιλογής στην έκτρωση; Η κατάσταση –και πρόλαβα να το βιώσω– ήταν δραματική. Ανύπαρκτοι προγεννητικοί έλεγχοι που έθεταν σε κίνδυνο τη ζωή εμβρύου και μητέρας, σχεδόν ολοκληρωτική αδυναμία του συστήματος να κάνει εξαιρέσεις κατά περίσταση ακόμα και σε περιπτώσεις με προφανείς ανθρωπιστικούς ή ψυχολογικούς λόγους. Κάποιοι ενδεικτικοί αριθμοί: 3.500 γυναίκες κατέφυγαν στο Ηνωμένο Βασίλειο για έκτρωση το 2017, μόνο 25 εκτρώσεις εφαρμόστηκαν στην Ιρλανδία, ενώ ο αριθμός των γυναικών που κατέφυγαν “παράνομα’’ σε online φαρμακεία για το χάπι ή σε “γιατρούς’’ αμφίβολου κύρους, παραμένει ανυπολόγιστος. Οποιοσδήποτε διαθέτει κοινό νου καταλαβαίνει ότι σε αυτό το μεσαιωνικό περιβάλλον η αντιμετώπιση των γυναικών υπήρξε τραγική. Οι αληθινές μαρτυρίες που είχα τη δυνατότητα να συλλέξω είναι ανατριχιαστικές.

Ανέφερα ήδη, όμως, ότι τα συνολικά χαρακτηριστικά μιας κοινωνίας κι ενός πολιτισμού συνδιαμορφώνονται από πολυποίκιλες και συχνά αντιφατικές συνιστώσες. Να το πω απλούστερα: “κακές” επιλογές έχουν και “καλά” αποτελέσματα και τούμπαλιν. Αν δει κάποιος τη γενική εικόνα της Ιρλανδίας ως χώρας που δεν επιτρέπει τις εκτρώσεις θα δει τουλάχιστον δύο θετικά.

1. Οι περισσότερες οικογένειες έχουν από 2 έως 5 παιδιά. Αυτό δημιουργεί έναν απίθανα νεανικό πληθυσμό, μια αίσθηση φρεσκάδας και κατά συνέπεια την πεποίθηση ότι το μέλλον της χώρας είναι ευοίωνο και δημιουργικό. Δεν είναι απλώς ότι δεν υπάρχει δημογραφικό πρόβλημα. Οι νέες ιδέες είναι παντού ολόγυρα, σε μια ανεπτυγμένη χώρα που σφύζει από 18χρονα. Πολλοί πιστεύουν ότι η θρησκεία είναι ένας βασικός λόγος για το ότι πολλές ιρλανδικές οικογένειες είναι πολυμελείς. Σημαντικός παράγοντας επίσης μπορεί να είναι οι κρατικές παροχές που ευνοούν την τεκνοποίηση. Σε κάποιο βαθμό τα παραπάνω ισχύουν, παρατηρώντας όμως τα ζευγάρια νεότερων γενιών και τη χαλαρή ως ανύπαρκτη σύνδεσή τους με τη θρησκεία, πιθανολογώ ότι η απελευθέρωση των εκτρώσεων θα συντελέσει στην σταδιακή αλλαγή αυτού του σκηνικού.
2. Το γεγονός ότι οι άνθρωποι γεννιούνται βρέξει-χιονίσει σημαίνει ότι πολλοί είναι άτομα με ειδικές ανάγκες. Αυτό όμως έχει δημιουργήσει σαν αποτέλεσμα μια κοινωνία εκπληκτικά φιλική και προσανατολισμένη προς αυτούς, με ισότιμα δικαιώματα που τηρούνται στο έπακρο και με πραγματική πρόσβαση σε κάθε τομέα κοινωνικής δραστηριότητας. Αν στην Ελλάδα ντρεπόμουν για τη συνολική μας παιδεία σε αυτό το ζήτημα, μετά από αυτό που βλέπω εδώ νιώθω βαθιά θλίψη.

Τολμώντας λοιπόν μια μακροπρόθεσμη πρόβλεψη, η επερχόμενη κατάργηση της 8ης τροπολογίας θα βελτιώσει επιτέλους τη θέση και τα δικαιώματα των γυναικών. Ταυτόχρονα, σε περίπου μια εικοσαετία, το σύστημα υγείας θα έχει προσαρμοστεί και θα έχει χτίσει μια νέα βιομηχανία εκμετάλλευσης των μελλοντικών μαμάδων. Θα παίρνει δεκάδες χιλιάδες ευρώ για να εξεταστεί η ποιότητα της κάθε τρίχας του εμβρύου, ενώ τώρα αδιαφορεί παντελώς για την υγεία εμβρύου/εγκύων. Ένας μεγάλος αριθμός γυναικών θα χρησιμοποιεί με αξιοπρέπεια την ελευθερία της βούλησης, αλλά θα υπάρχουν και εκείνες οι λίγες ανεύθυνες γυναίκες που –είτε από ελλιπή ενημέρωση, παιδεία ή απλώς από κακές επιλογές/επιρροές– θα ρίχνουν παιδιά με την ίδια συχνότητα που άλλοι άνθρωποι βγαίνουν για μπίρα. Υπάρχει ο κίνδυνος ο πληθυσμός να αρχίσει σταδιακά να γερνάει και αναρωτιέμαι αν ο κρατικός μηχανισμός θα διατηρήσει την ίδια φλόγα στην υψηλής ποιότητας διαχείριση των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Ειδικότερα στα άτομα με down –στα οποία έχω ιδιαίτερη αδυναμία προσωπικά– αναρωτιέμαι αν θα ‘‘απορρίπτονται’’ από τους γιατρούς κατά την κύηση ή αν θα εξακολουθεί ο μέσος Ιρλανδός κι ολοκληρο το σύστημα υγείας να τα αγαπά και να τα αναδεικνύει. Ως τώρα η Ιρλανδία τα πηγαίνει περίφημα σε αυτό το θέμα και, ως νεοφερμένος, συγκλονίζομαι από τον σεβασμό που απολαμβάνουν ΟΛΟΙ οι συμπολίτες μου. Το αν η χώρα θα διατηρήσει αυτόν τον χαρακτήρα αποτελεί ένα στοίχημα.

Αν και δεν έχω δικαίωμα ψήφου, ξέρω καλά τι θα ψήφιζα. Στο δίλημμα του δημοψηφίσματος, το Ναι και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι αδιαπραγμάτευτα. Μου μοιάζει παράξενο, όμως, ότι το ζήτημα είναι πολύ περισσότερο σύνθετο από ό,τι αρχικά δείχνει. Αυτό που ενοχλεί τελικά περισσότερο είναι όμως οι απολυτότητες: πίσω από τα ηχηρά ΝΑΙ ή ΟΧΙ και τους παροδικούς θριάμβους πωρωμένων κοντόφθαλμων, φανατικών ή απλώς ανθρώπων που αδυνατούν να σκεφτούν “κοινωνικά’’ αλλά επιλέγουν πάντα προσωπικά, κρύβεται πάντα η ίδια μετριότητα: η αδυναμία των σύγχρονων “κρατών” να αντιληφθούν ότι η αλήθεια πίσω από πολλά απόλυτα διλήμματα είναι συνήθως κάπου στη μέση και να επιδεικνύουν τα αντίστοιχα αντανακλαστικά. Η αδυναμία τους να αναδεικνύουν περισσότερο την παιδεία, την ενημέρωση και την πρόληψη. Η ανικανότητα του να προστατεύονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και να κρίνονται κατά περίσταση οι ακρότητες. Δεν μπορώ να μην αναρωτιέμαι ζοφερά ερωτήματα: Θα συνεχίζει πάντα το άτομο τελικά να υποκύπτει στο όλο και το όλο θα συνεχίσει να διαμορφώνεται από τους ανέμους των καιρών και όχι από πραγματικά ανθρωποκεντρικούς ορίζοντες; Θα συνεχίσουν οι κοινωνίες να βολοδέρνουν από βράχο σε βράχο, από χαστούκι σε χαστούκι κι από λάθος σε λάθος, επειδή πάντα η πλειονότητα “διοικούντων” και “διοικούμενων” θα αδυνατεί να βλέπει πάνω από μία λεπτομέρεια τη φορά;

Φυσικά το θέμα των αμβλώσεων παραμένει ανοιχτό σε ηθικούς, φιλοσοφικούς, θρησκευτικούς και κοινωνικούς προβληματισμούς. Όποια κι αν είναι τελικά η θεώρηση του καθενός, δεν μπορώ παρά να θυμάμαι τον Αριστοτέλη που, αν κι εκφραστής της περίφημης μέσης οδού, δεν δίσταζε να αναδεικνύει τους κινδύνους της δημοκρατίας όταν αυτή γίνεται οχλοκρατία. Θα μπορέσει η ιρλανδική κοινωνία να διευρύνει επιτέλους τα ανθρώπινα δικαιώματα χωρίς να απωλέσει τα θετικά στοιχεία της υπάρχουσας κουλτούρας; Εμπρός ολοταχώς λοιπόν για νέους μεσαίωνες; Όχι θα απαντήσω, αν θυμηθώ την Brigid και την απαξίωση που δέχτηκε όταν έμεινε έγκυος. Ναι θα απαντήσω, αν θυμηθώ τον Πέτρο στον πλάτανο του Πλωμαρίου που –έχοντας το σύνδρομο down– όταν σηκώνεται για απτάλικο αναστενάζουν τα βουνά.

Και αν κάποιος από εσάς πιστεύει ότι αυτό το άρθρο είναι τοπικού ενδιαφέροντος, σας παρακαλώ να το ξανασκεφτείτε.

Αντώνης Καλαμούτσος