Προσοχή, επίδοξε ακροατή: η μουσική που παρουσιάζεται στις παρακάτω παραγράφους δεν είναι αυτή που περιμένεις ότι θα ακούσεις ∙ διότι οι δουλειές που παρουσιάζονται στο Against The Silence συχνά-πυκνά εμπίπτουν στην ευρύτερη περιφέρεια αυτού που καλείται μουσική δωματίου, ωστόσο το Fonogramatika, η συλλογή έργων του Λιθουανού Antanas Rekašius (προφέρεται Ρεκάσους) που κυκλοφόρησε η Lithuanian Music Information & Publishing Centre, είναι από τις σπάνιες περιπτώσεις όπου αφορά κατεξοχήν – και με την τυπική έννοια του όρου – μουσική δωματίου.

 Σύμφωνα με τις διαδικτυακές πηγές – που δεν είναι και πολλές – ο Antanas Rekašius (1928 – 2003) ήταν ένας παραγωγικότατος συνθέτης μουσικής του 20ου αιώνα, με έργα που είχαν παιχτεί και που είχαν απήχηση και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, ειδικά όσον αφορά τα συμφωνικά του έργα (τα οποία, μολονότι δεν αποτελούν τμήμα της παρούσας συλλογής, υπάρχουν στο YouTube και αξίζουν οπωσδήποτε ένα άκουσμα). Ήταν επίσης ένας συνθέτης που για το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής του εργάστηκε εντός των συνόρων της επικράτειας της πατρίδας του Λιθουανίας, κι εντός των περιορισμών και δυνατοτήτων που προσέφερε το σύστημα της τότε Σοβιετικής Ένωσης – η Λιθουανία, μέχρι το 1991, ήταν μια από τις χώρες του Σιδηρού Παραπετάσματος.

 Το Fonogramatika αποτελείται από συνολικά 26 έργα του Antanas Rekašius, γραμμένα μεταξύ 1968 και 1971. Η μουσική του θεωρείται αλεατορική και σονοριστική: εν τάχει, αλεατορική είναι η μουσική όπου ο συνθέτης καθορίζει ορισμένα βασικά στοιχεία, και τα υπόλοιπα (π.χ. ο ρυθμός και το ύφος) επαφίενται στην περιστασιακή κρίση του εκάστοτε εκτελεστή ή μαέστρου, ενώ σονοριστική είναι η μουσική που χρησιμοποιεί διάφορες ηχητικές ιδιότητες, «μουσικές» ή μη, όχι ως εφέ, αλλά ως βασικά στοιχεία της ανάπτυξης ενός κομματιού. Τα όργανα που χρησιμοποιούνται είναι πιάνο, σαξόφωνο, κλαρινέτο, κρουστά, βιολοντσέλο και συνθεσάιζερ, ενώ τα 26 κομμάτια εγκολπώνουν αρκετές τεχνικές και ιδέες απ’ ολόκληρο σχεδόν το φάσμα του εικοστού αιώνα: τον μινιμαλισμό, τον νεοκλασικισμό, την ατονικότητα, την τζαζ, ακόμη κι από την ηλεκτρονική μουσική.

 Δύο πράγματα καθίστανται άμεσα εμφανή από την ακρόαση του Fonogramatika: πρώτον, ότι το είδος και το ύφος των συνθέσεων δεν είναι καθόλου αποκομμένο από τις εξελίξεις των ευρύτερων συνθετικών ιδιωμάτων της Δύσης (όπως είναι ,λόγου χάρη, το δεκάλεπτο “Fluorescencijos – Fluorescences” για συνθεσάιζερ και βιολοντσέλο, γραμμένο στα πειραματικά πρότυπα της πρώιμης ηλεκτρονικής μουσικής), κάτι που δεν είναι καθόλου αυτονόητο αν λάβουμε υπόψη μας την θέση της Λιθουανίας στο Σιδηρούν Παραπέτασμα, αλλά και την καθιερωμένη άποψη ότι η τότε Σοβιετική Ένωση απέρριπτε ή λογόκρινε τις απόπειρες υιοθέτησης τέτοιων ιδιωμάτων στο εσωτερικό της (η οποία απόρριψη και λογοκρισία, όπως είναι φυσικό, δεν περιοριζόταν μοναχά στη μουσική).

 Ακόμη και υπό αυτές τις συνθήκες, ο Antanas Rekašius δεν δημιουργούσε εν κενώ, αλλά συμμετείχε ενεργά στην παγκόσμια μουσική ζύμωση. Δεύτερον, ότι όλα τα κομμάτια στο Fonogramatika είναι γραμμένα σε μια μουσική γλώσσα που λειτουργεί με τα πρότυπα μιας άλλης εποχής όσον αφορά τα συναισθήματα και τις διαθέσεις που θέλει να περάσει. Τούτου λεχθέντος, το Fonogramatika είναι γεμάτο συναισθήματα, σχεδόν όλων των ειδών: παρ’ όλα αυτά, και στα πλαίσια των αυτονόητων που ποτέ δεν είναι αυτονόητα, η αγωνία, το σκοτάδι, η μελαγχολία, το γκροτέσκο, η ειρωνεία, ακόμη κι η ελπίδα η ίδια, δεν εκφράζονταν με τον ίδιο τρόπο το 1971, όπως εκφράζονται το 2016 – τουναντίον, η τότε έκφραση τους, λαμβάνοντας ως παράδειγμα την παρούσα συλλογή, γινόταν με πιο υπόγειο, πιο υπαινικτικό τρόπο, χωρίς ο συνθέτης να προσπαθεί φανερά να χειραγωγήσει τον ακροατή για να τον κάνει να αισθανθεί κάτι συγκεκριμένο. Ίσως αυτός είναι και ο λόγος που όταν γίνονται αντιληπτά, τα αισθήματα αυτά κρίνονται ως αυθεντικά, κι όχι παραγόμενα για πρόσκαιρες εντυπώσεις.

 Με άλλα λόγια, το Fonogramatika – όπως κι η ευρύτερη μουσική του 20ου αιώνα – δεν είναι ένας εύκολος δίσκος, που μπορεί να αποκρυπτογραφηθεί, έστω και στοιχειωδώς, έπειτα από μερικά ακούσματα, αλλά ένας δίσκος που θέλει υπομονή και διάθεση να τον ακούσεις ∙ εξ ου και η προειδοποίηση της πρώτης παραγράφου. Ωστόσο, σ’ ό, τι μ’ αφορά, το Fonogramatika είναι μια εξαιρετική και υψηλής ποιότητας συλλογή, στα περιεχόμενα της οποίας ξέρω ότι κατά καιρούς θα επανέρχομαι. Προσωπικά, αυτό με καλύπτει.