Απέναντι στον μυστικισμό των ορθόδοξων, ισλαμικών ή βουδιστικών ναών, η δυτικοευρωπαϊκή-καθολική παράδοση έχει ένα στοιχείο για το οποίο μπορεί να καυχιέται : τη χρήση του εκκλησιαστικού οργάνου το οποίο αναφέρεται και απλώς ως όργανο (στα Αγγλικά pipe organ). Προσπερνώντας το ζήτημα της πίστης και του θρησκεύματος με τους Dead Kennedys να το έχουν διευθετήσει με 2-3 ακόρντα, 3-4 φράσεις σε διάρκεια ενός λεπτού με το άσμα “Religious Vomit”, ας ρίξουμε μια ματιά σε αυτό το κατανυκτικό όργανο για να δούμε πώς γίνεται επίκαιρο ξανά.

Ανατρέχοντας στην καταγωγή του οργάνου, ανακαλύπτουμε ότι ο μακρινός πρόγονός του είναι ένα αρχαιοελληνικό πνευστό με όνομα ύδραυλις. Όπως συνηθίζεται σε αυτές τις περιπτώσεις, με το ανακάτεμα διαφορετικών μεταξύ τους πολιτισμών, το εν λόγω όργανο το δανείστηκαν οι Ρωμαίοι και έπειτα οι Βυζαντινοί. Φτάσαμε αισίως στον 7ο-8ο αιώνα για να πάρει τη σημερινή του ονομασία και έπρεπε να περάσουν δέκα αιώνες μέχρι να εγκαθιδρυθεί ως το κατ’ εξοχήν εκκλησιαστικό όργανο. Την ίδια περίοδο, αναδείχθηκε και η φύση του οργάνου χωρίς να είναι απαραιτήτως συνδεδεμένη με τον εκκλησιαστικό χώρο. Γνωστοί συνθέτες της εποχής όπως οι Μπαχ, Μότσαρτ, Χαίντελ και Λιστ έγραψαν διάσημα έργα με βάση το συγκεκριμένο όργανο.

Οι διαφοροποιήσεις στα μεγέθη, αλλά και οι μεταβολές στον τρόπο παιξίματος αποτελούν τυπικό παράδειγμα για το πώς εξελίσσεται τεχνολογικά κάτι με την αλληλοσυνεργασία και τον συγκερασμό διαφορετικών κουλτούρων. Σήμερα μάλιστα, όχι άδικα, το όργανο θεωρείται ο πατέρας του αρμονίου, μιας και στην πορεία κατασκευάστηκαν φορητά, βολικού μεγέθους όργανα, ώστε να μετακινούνται εύκολα και να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για ψυχαγωγικούς λόγους. Με την πάροδο του χρόνου, το συγκεκριμένο όργανο αποσυνδεόταν όλο και περισσότερο από τον αμιγώς θρησκευτικό του χώρο, με αποτέλεσμα σήμερα να συναντάται σε κάθε αίθουσα συναυλιών που σέβεται τον εαυτό της.

Επιπλέον, συναντάμε τον ήχο αυτού του οργάνου σε πολλές παλιές ταινίες τρόμου ή μυστηρίου (βλ. Το φάντασμα της όπερας), καθώς και σε ορισμένες του Tarkovski και του Jan Svankmajer. Πέρυσι σε έναν δίσκο που ξεχώρισε, το Ravedeath 1972 του Tim Hecker, ανάμεσα σε άλλους ήχους αναμειγνυόταν και αυτός του εκκλησιαστικού οργάνου. Η ηχογράφηση, εξάλλου, είχε γίνει σε έναν ισλανδικό ναό με τη συμβολή του Ben Frost. Το αποτέλεσμα ήταν μαγικό και η χρήση του οργάνου διακριτικότατη, καθώς ενσωματωνόταν στο αμάλγαμα των ήχων που συνθέτουν την μουσική του Hecker.

Τα τελευταία χρόνια, ο Pietro Riparbelli επιμελήθηκε σε συνεργασία με την touch recordings διάφορες ηχογραφήσεις στο εσωτερικό ναών διαφόρων θρησκευμάτων. Πρόκειται για μια μεγάλη λίστα κυκλοφοριών, όπου συναντάμε κυρίως εξωτερικούς ήχους αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις μοναχικά όργανα που προσδίδουν ανάσα στον χώρο.

Για τον τύπο που δεν κοιμάται ποτέ έχουμε ξαναγράψει. Ξαφνιάζοντας ακόμη και όσους δύσκολα πλέον μπορούν να εκπλαγούν από τις τόσες πολλές και τόσο διαφορετικές μεταξύ τους δουλειές που κυκλοφορούν με τη σφραγίδα του σε μηνιαία βάση, το 2011 ο John Zorn ξεκίνησε έναν κύκλο συναυλιών σε καθεδρικούς ναούς. Εκεί, συνήθως αργά το βράδυ και με ελεύθερη είσοδο, έπαιζε με τον δικό του τρόπο εκκλησιαστικό όργανο. Αυτές τις μέρες κυκλοφορεί η δισκογραφική αποτύπωση της προσπάθειας αυτής και ακούγοντας την είναι σαν να αναδεικνύεται η πολυδιάστατη φύση του οργάνου.

Από την κατάνυξη που επέβαλε στη διάρκεια της εκκλησιαστικής λειτουργίας και περνώντας από την αξιοποίησή του στα έργα κορυφαίων συνθετών της κλασσικής μουσικής, φτάνουμε στο σήμερα με την αποδόμηση και συνένωσή του με άλλους μεταμοντέρνους ήχους. Εν τέλει, μιλάμε για ένα όργανο που και βάθος και όγκο διαθέτει, ώστε να μην αποτελεί ένα απλό έκθεμα μουσειακού χαρακτήρα ή ένα περιφερόμενο λείψανο νεκρών εποχών, αλλά απελευθερωμένο από στερεότυπα αποτελεί άλλον έναν δίαυλο μουσικής έκφρασης.

Μπάμπης Κολτράνης